THE GLOBAL CHESSBOARD: Καθαρά οφέλη από την μετανάστευση

Πέμπτη 1 Οκτωβρίου 2015

Καθαρά οφέλη από την μετανάστευση

Ο Tesfagebriel Abraha, ένας αιτούμενος ασύλου από την Ερυθραία, εργάζεται κατά την διάρκεια της μαθητείας του στο Ντόρτμουντ, στην Γερμανία, τον Αύγουστο του 2015. INA FASSBENDER / REUTERS

Για να κατανοήσουμε τις οικονομικές προκλήσεις στην κρίση προσφύγων στην Ευρώπη [1], ας ξεκινήσουμε από ένα απίθανο μέρος: Το νησί Τόνγκα του Νότιου Ειρηνικού. Το 2006, η Παγκόσμια Τράπεζα [2] μεσολάβησε για μια συμφωνία μεταξύ αυτού του φτωχού μικρο-κράτους και της κοντινής Νέας Ζηλανδίας. Η Τόνγκα θα καλύψει την ανικανοποίητη ανάγκη της Νέας Ζηλανδίας για εργάτες στην συγκομιδή φρούτων, στέλνοντας μερικούς από τους πολίτες της στην πλούσια γείτονα˙ Η Νέα Ζηλανδία θα παράσχει σε αυτούς τους πολίτες απασχόληση. Το πείραμα αύξησε το εισόδημα [3] των συμμετεχόντων εργαζομένων από την Τόγκα με συντελεστή δέκα, ένα αποτέλεσμα που επισκίασε το πιθανό όφελος κάθε προγράμματος βοήθειας που θα μπορούσε να φανταστεί κανείς. Με αυτό το εξαιρετικό άλμα στα εισοδήματα ήρθαν βελτιώσεις σε όλα, από την ποιότητα των σπιτιών των εργαζομένων μέχρι την σχολική επίδοση των παιδιών τους. Το πρόγραμμα δεν κόστισε στη Νέα Ζηλανδία τίποτα.

Όπως και στην Τόνγκα, έτσι και στην Ευρώπη και σε ολόκληρο τον κόσμο: Η διασυνοριακή κυκλοφορία των ατόμων μπορεί να ενισχύσει την ευημερία πιο δυναμικά από ό, τι άλλες μορφές της παγκοσμιοποίησης. Η απελευθέρωση του εμπορίου μπορεί να αυξήσει την παραγωγή των χωρών κατά λίγες ποσοστιαίες μονάδες -αξίζει τον κόπο σίγουρα, αλλά γενικά δεν είναι κάτι το μετασχηματιστικό. Οι διεθνείς κεφαλαιακές ροές μπορούν κατ’ αρχήν να βελτιώσουν την κατανομή των αποταμιεύσεων του κόσμου, αλλά μπορούν επίσης να αποτύχουν, ενεργοποιώντας κρίσεις. Η μετανάστευση, αντίθετα, μπορεί να δημιουργήσει τεράστιες αυξήσεις του βιοτικού επιπέδου [4]. «Τα οφέλη από την εξάλειψη των εμποδίων [στην μετανάστευση] ανέρχονται σε μεγάλα κλάσματα του παγκόσμιου ΑΕΠ», υποστήριξε ο μελετητής της ανάπτυξης Michael Clemens [5], και είναι «μια ή δύο τάξεις μεγέθους μεγαλύτερα από τα κέρδη από την κατάργηση όλων των εναπομεινάντων περιορισμών για τις διεθνείς ροές των εμπορευμάτων και των κεφαλαίων».

Εάν τα κέρδη από την μετανάστευση είναι τόσο μεγάλα, γιατί οι πολιτικοί ηγέτες τείνουν να αντιστέκονται [6] στις νέες αφίξεις; Η απάντηση έγκειται στην κατανομή αυτών των κερδών, η μερίδα του λέοντος των οποίων περιέρχεται στους μετανάστες. Εάν ένας ταξιτζής από την Λίμα μετακομίσει στη Νέα Υόρκη, για παράδειγμα, οι ικανότητές του θα παραμείνουν αμετάβλητες, αλλά το εισόδημά του θα εκτιναχθεί δραματικά. Ωστόσο, οι οικονομικές συνέπειες για τη Νέα Υόρκη και για τους γηγενείς οδηγούς ταξί δεν θα είναι αμέσως προφανείς, και ο αντίκτυπος της νέας θέσης εργασίας του μετανάστη στην οικονομία του Περού θα είναι δύσκολο να εκτιμηθεί.

Βλέποντάς το από την σκοπιά της παγκόσμιας κοινωνικής πρόνοιας, με άλλα λόγια, η μετανάστευση προσφέρει ένα καθαρό κέρδος. Αλλά οι πολιτικοί μιλούν για εθνικά [7] και μερικές φορές περιφερειακά συμφέροντα [8], όχι για τα παγκόσμια αγαθά. Είναι ίσως για αυτόν τον λόγο που οι Ευρωπαίοι ηγέτες έχουν παλέψει για να ανταποκριθούν σε μια κρίση που, αν τύγχανε σωστής διαχείρισης, θα μπορούσε να αυξήσει σημαντικά την παγκόσμια συνολική ευζωία.

ΜΙΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΣΥΜΒΟΛΗ

Υπάρχει μεγάλη οικονομική βιβλιογραφία που επεδίωξε να ξεμπερδέψει τις εθνικές και περιφερειακές επιπτώσεις της μετανάστευσης. Από την άποψη των χωρών από τις οποίες φεύγουν οι μετανάστες, τα ευρήματα είναι ανάμικτα, αλλά πιθανώς πιο θετικά από ό, τι φαντάζονται οι περισσότεροι άνθρωποι. Κατ’ αρχήν, οι μετανάστες από τις αναπτυσσόμενες χώρες εμβάζουν περίπου 440 δισ. δολάρια [9] ετησίως στους συγγενείς τους στις πατρίδες τους, μια μεταφορά χρημάτων η οποία είναι τρεις φορές μεγαλύτερη από την συνολική επίσημη αναπτυξιακή βοήθεια σε όλο τον κόσμο. Κατά δεύτερον, η απώλεια των παραγωγικών εργαζομένων μπορεί να είναι λιγότερο επώδυνη στις χώρες καταγωγής από όσο συχνά πιστεύεται. Συχνά υποστηρίζεται, για παράδειγμα, ότι οι υπηρεσίες υγείας της Αφρικής έχουν υποφέρει οικτρά από την φυγή νοσηλευτών και γιατρών από την ήπειρο. Αλλά οι αφρικανικές χώρες με τις μεγαλύτερες εκροές γιατρών [10] ως μερίδιο του συνολικού πληθυσμού, όπως η Αλγερία, η Γκάνα ή η Νότια Αφρική, τείνουν να έχουν τα χαμηλότερα ποσοστά παιδικής θνησιμότητας˙ προφανώς, υπάρχουν αρκετοί γιατροί και νοσηλευτές που μένουν πίσω για να αποτρέψουν την κατάρρευση. Επίσης, είναι εύκολο να θρηνεί κάποιος ότι η πτωχευμένη οικονομία στην Ελλάδα [11] έχει πληγεί ανεπανόρθωτα από την διαρροή εγκεφάλων των μορφωμένων εικοσάρηδων. Αλλά η Ελλάδα έχει ποσοστό ανεργίας 25%, και η οικονομία της δύσκολα θα επωφελείτο από τους νέους οι οποίοι δεν θα εργάζονταν. Οι μετανάστες, με άλλα λόγια, έχουν την τάση να φεύγουν από τις θέσεις όπου οι παραγωγικές ευκαιρίες είναι πενιχρές, και παρότι φεύγουν, αρκετοί εργαζόμενοι τείνουν να μένουν πίσω για να εκμεταλλευθούν αυτές τις ευκαιρίες που παραμένουν. βεβαίως, θα ήταν τραγελαφικό να αντιταχθεί κάποιος στην πλημμύρα των Σύρων στην Ευρώπη εξαιτίας της υποτιθέμενης απώλειας για την οικονομία της Συρίας.

Μια διαμαρτυρία εναντίον αλλοδαπών εργαζομένων στο Lincolnshire, στην Αγγλία, τον Φεβρουάριο του 2009. PHIL NOBLE / FILES / REUTERS
----------------------

Για τις χώρες υποδοχής, εν τω μεταξύ, η ετυμηγορία για την μετανάστευση είναι ακόμη πιο ευνοϊκή. Ένα καλό παράδειγμα για τα οφέλη βρίσκεται στο Ηνωμένο Βασίλειο, παρά το γεγονός ότι πολλοί Βρετανοί [12] δυσανασχετούν βαθιά για τους μετανάστες. Αντίθετα με την δημοφιλή μυθολογία, οι μετανάστες του Ηνωμένου Βασιλείου είναι, κατά μέσο όρο, καλύτερα εκπαιδευμένοι, πιο παραγωγικοί και δημιουργούν λιγότερο φόρτο για τις δημόσιες Υπηρεσίες από όσο οι γηγενείς πολίτες. Σχεδόν το ήμισυ του βρετανικής καταγωγής εργατικού δυναμικού εγκατέλειψε το σχολείο στα 16 ή σε νεότερη ηλικία˙ λιγότεροι από ένας στους πέντε εκ των αλλοδαπών εργαζομένων εγκατέλειψαν το σχολείο τόσο νωρίς. Στο άλλο άκρο του φάσματος, το 46% των πρόσφατων μεταναστών στο Ηνωμένο Βασίλειο το 2005 έμεινε στην εκπαίδευση μέχρι την ηλικία των 21 ή και μεγαλύτεροι˙ μόνο το 16% των ιθαγενών Βρετανών ήταν τόσο καλά μορφωμένοι. Εν τω μεταξύ, λίγο πάνω από το ένα τρίτο των Βρετανών κατοίκων είναι είτε πολύ νέοι είτε πάρα πολύ γέροι για να εργαστούν και να πληρώνουν φόρους, ενώ η συντριπτική πλειοψηφία των μεταναστών είναι στην ακμή της παραγωγικής τους ηλικίας. Στο Λονδίνο, όπου το 37% των κατοίκων γεννήθηκαν στο εξωτερικό, οι μετανάστες αντιπροσωπεύουν το 60% του εργατικού δυναμικού σε ορισμένες περιοχές της πόλης.

Οι μετανάστες, λοιπόν, ενισχύουν την παραγωγή και είναι καθαροί συνεισφέροντες στα δημόσια οικονομικά του Ηνωμένου Βασιλείου. Αλλά μήπως παρ’ όλα αυτά βλάπτουν τους χαμηλής ειδίκευσης ντόπιους εργαζόμενους πλημμυρίζοντας την αγορά εργασίας και πιέζοντας τους μισθούς; Με την πρώτη ματιά, αυτή είναι μια εύλογη ιστορία: Οι μετανάστες συχνά ανταγωνίζονται για θέσεις εργασίας χαμηλής ειδίκευσης παρά το ότι έχουν καλά εκπαιδευτικά προσόντα. Αλλά μελέτες στο Ηνωμένο Βασίλειο και στις Ηνωμένες Πολιτείες έχουν δείξει ότι οι μετανάστες κάνουν εκπληκτικά λίγα για να μειώσουν τους μισθούς των με χαμηλή ειδίκευση γηγενών εργαζομένων. Ένας λόγος μπορεί να είναι ότι οι χαμηλής ειδίκευσης ντόπιοι μπορούν να στραφούν σε επαγγέλματα που χρειάζονται γλωσσικές δεξιότητες, στα οποία οι μετανάστες αντιπροσωπεύουν περιορισμένο ανταγωνισμό. Ένας άλλος λόγος μπορεί να είναι ότι οι εργαζόμενοι δεν ανταγωνίζονται μόνο ο ένας με τον άλλο, αλλά και με τις μηχανές, οπότε όταν οι μετανάστες διογκώνουν το εργατικό δυναμικό, οι επιχειρήσεις δαπανούν λιγότερα για την αυτοματοποίηση και προσλαμβάνουν περισσότερους εργαζόμενους. Η προσφορά θέσεων εργασίας αυξάνεται έτσι ώστε να ταιριάζει με την αύξηση του αποθέματος των ατόμων που αναζητούν εργασία και οι μισθοί παραμένουν περισσότερο ή λιγότερο αμετάβλητοι.

Οι θετικές επιπτώσεις της μετανάστευσης στις οικονομίες υποδοχής, εν τω μεταξύ, έχουν την τάση να υποτιμούνται επειδή είναι δύσκολο να μετρηθούν. Όπως υποστήριξε ο οικονομολόγος Jonathan Portes, οι μετανάστες φέρνουν νέες ιδέες και μεθόδους, προσφέροντας στους γηγενείς εργαζόμενους ευκαιρίες για να μάθουν και να προσαρμοστούν. Αυξάνουν τον ανταγωνισμό για τις θέσεις εργασίας, παρακινώντας τους ντόπιους να αποκτήσουν νέες δεξιότητες και να παραμείνουν στο εκπαιδευτικό σύστημα περισσότερο. Τα στοιχεία από το Ηνωμένο Βασίλειο και τις Ηνωμένες Πολιτείες δείχνουν ότι οι μετανάστες είναι πιο πιθανό να καταθέσουν διπλώματα ευρεσιτεχνίας από όσο οι γηγενείς [13]˙ ακόμη πιο εντυπωσιακό, η επιτυχία των μεταναστών από την άποψη αυτή ωθεί τους ντόπιους να καταθέτουν περισσότερα διπλώματα ευρεσιτεχνίας, επίσης. Με τον εμπλουτισμό και την διαφοροποίηση της προσφοράς εργασίας και με το ακόνισμα των ανταγωνιστικών κινήτρων, η μετανάστευση μπορεί να δώσει ώθηση στην παραγωγικότητα στις οικονομίες υποδοχής.

ΤΟ ΔΩΡΟ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ

Είναι δίκαιο να υπάρχει δυσπιστία όσον αφορά την σχέση αυτών των ευρημάτων με την τρέχουσα κρίση στην Ευρώπη, επειδή οι οικονομικοί μετανάστες και οι πρόσφυγες διαφέρουν σε σημαντικές πτυχές. Οι οικονομικοί μετανάστες ξεριζώνονται ειδικά για να εργαστούν, και προσλαμβάνονται στα κράτη υποδοχής επειδή οι δεξιότητές τους χρειάζονται, οπότε αναμένεται να συμβάλουν σημαντικά στην οικονομία της χώρας υποδοχής. Αντίθετα, τα κράτη υποδέχονται πρόσφυγες [14] για την προώθηση ανθρωπιστικών και όχι οικονομικών στόχων. Ωστόσο, παρά τις βάσιμες υπόνοιες ότι οι πρόσφυγες ίσως να επιβαρύνουν τις οικονομίες, τα καλύτερα στοιχεία δείχνουν ότι, όπως και οι οικονομικοί μετανάστες, αποτελούν ένα όφελος για τις χώρες υποδοχής -ακόμα και αν η εγχώρια κοινή γνώμη δεν τους βλέπει πάντα με αυτόν τον τρόπο.

Σκεφτείτε ένα φυσικό πείραμα στην Δανία. Ξεκινώντας στις αρχές του 1990, η Δανία δέχθηκε πρόσφυγες από χώρες όπως η Βοσνία, το Ιράκ και η Σομαλία, αυξάνοντας το ποσοστό των εκτός ΕΕ μεταναστών στον πληθυσμό της από περίπου 1,5% το 1994 σε 4,7% το 2008. Οι αξιωματούχοι που είναι επιφορτισμένοι με αυτό πρόγραμμα ασύλου δεν έδωσαν δεκάρα για τις δεξιότητες, την εκπαίδευση, την εργασία ή τις προτιμήσεις των μεταναστών, ούτε ασχολήθηκαν με τις ελλείψεις δεξιοτήτων στις περιοχές της Δανίας όπου εγκαταστάθηκαν οι πρόσφυγες. Αντίθετα, εγκατέστησαν τους ανθρώπους ανάλογα με το πού ήταν διαθέσιμη δημόσια στέγαση και αργότερα ανάλογα με την τοποθεσία των συγγενών τους. Τουλάχιστον τα δύο πέμπτα των νεοεισερχόμενων δεν είχαν τριτοβάθμια εκπαίδευση, λίγοι μιλούσαν δανικά, και πολλοί ήρθαν από κουλτούρες πολύ διαφορετικές από εκείνη της βόρειας Ευρώπης. Αν η εισροή των ξένων επρόκειτο ποτέ να καταστρέψει την οικονομία μιας χώρας υποδοχής, αυτό σίγουρα ήταν ένα ώριμο παράδειγμα.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η ζημία αυτή δεν πραγματοποιήθηκε. Ένα έγγραφο εργασίας το 2013 από τον Mette Foged του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης και τον Giovanni Peri του Πανεπιστημίου Davis της Καλιφόρνιας, εξέτασε τις επιπτώσεις αυτής της εισροής, ιδιαίτερα σε μια από τις πιο ευάλωτες ομάδες της Δανίας: Τους χαμηλής ειδίκευσης γηγενείς εργαζομένους της. Η μελέτη των Foged και Peri διαπίστωσε ότι η εισροή μεταναστών στην Δανία δεν είχε αρνητικές επιπτώσεις στους μισθούς [15]. Αντ’ αυτού, καθώς ήρθαν οι πρόσφυγες, οι χαμηλής ειδίκευσης γηγενείς εργαζόμενοι μετατοπίστηκαν σε διαφορετικές θέσεις εργασίας, πολλές φορές χρησιμοποιώντας την γνώση της δανέζικης γλώσσας για να διαφοροποιηθούν από τους νεοφερμένους. Επιπλέον, ο αριθμός των θέσεων εργασίας χαμηλής ειδίκευσης στην οικονομία αυξήθηκε: Μια απόδειξη ότι οι άνθρωποι μπορούν μερικές φορές να υποκαταστήσουν τις μηχανές, σε μια αντιστροφή της γνωστής τελεολογίας. Λόγω αυτών των προσαρμογών, οι μισθοί και οι προοπτικές απασχόλησης των γηγενών ανειδίκευτων εργαζομένων είτε βελτιώθηκαν είτε παρέμειναν στα ίδια.

Η μελέτη για την Δανία είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακή, επειδή απορρίπτει την τυπική αντίδραση στην αισιόδοξη άποψη των οικονομικών επιδράσεων της μετανάστευσης, η οποία είναι ότι οι μετανάστες βλάπτουν τους ντόπιους εργαζόμενους με τρόπους που είναι αόρατοι για τους ερευνητές. Προηγούμενες μελέτες από τις Ηνωμένες Πολιτείες είχαν καταγράψει την αντίδραση των μισθών των ιθαγενών στην μετανάστευσης σε συγκεκριμένες πόλεις, διαπιστώνοντας ότι οι μισθοί των ανειδίκευτων εργαζομένων σε τόπους με υψηλή μετανάστευση αυξήθηκαν περίπου το ίδιο γρήγορα με εκείνους σε τόπους με χαμηλά ποσοστά μετανάστευσης. Οι επικριτές αυτών των μελετών, ωστόσο, αντέτειναν ότι οι ντόπιοι που υπέστησαν απώλειες θέσεων εργασίας ίσως μετακόμισαν, βγαίνοντας έτσι από το δείγμα. Αλλά οι εργαζόμενοι της Δανίας παρακολουθούνται σε εθνικό επίπεδο, ανεξάρτητα από το πού μετακομίζουν, όπως και οι διακυμάνσεις της εργασιακής τους πορείας. Η θετική ετυμηγορία από την μελέτη για την Δανία είναι ακόμη πιο ισχυρή, επειδή κράτησε [τα συμπεράσματά της] ακόμη και κάτω από αυτήν την ολοκληρωμένη παρακολούθηση.

Δεδομένου του αποτελέσματος αυτού, θα μπορούσε η σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση να δεχθεί μεγάλο αριθμό προσφύγων, χωρίς να πληρώσει ένα οικονομικό τίμημα για κάτι τέτοιο; Κατά μια έννοια, η απάντηση είναι «ναι»: Η εισροή προσφύγων στην Δανία, που ανέρχεται στο 3% του πληθυσμού της, είναι αναλογικά ισοδύναμη με 15 εκατομμύρια αιτούντες άσυλο στην Ευρωπαϊκή Ένωση των 500 εκατομμυρίων ατόμων, ένα μεγάλο πολλαπλάσιο κάθε σχήματος που έχει μελετηθεί μέχρι τώρα. Βεβαίως, η εισροή στην Δανία συνέβη πριν από περισσότερα από 14 χρόνια, αλλά το ισοδύναμο για την Ευρωπαϊκή Ένωση εξακολουθεί να είναι πάνω από ένα εκατομμύριο αφίξεις ετησίως, κάτι που είναι ίσως περισσότερο από όσο η σημερινή υποτιθέμενη ανεξέλεγκτη εισροή. Οι αριθμοί για τις τρέχουσες εισροές προσφύγων είναι αποσπασματικοί, αλλά η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες αναφέρει ότι υπήρχαν 437.000 αιτήσεις ασύλου στην ΕΕ [16] κατά τους πρώτους επτά μήνες του τρέχοντος έτους, εκ των οποίων δεν θα γίνουν όλες δεκτές. Ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), από την πλευρά του, εκτιμά ότι μέχρι ένα εκατομμύριο άνθρωποι θα ζητήσουν άσυλο στην Ευρώπη κατά την διάρκεια του 2015, με τους 450.000 πιθανόν να γίνουν δεκτοί [17]. Όχι μόνο θα μπορούσε το ένα εκατομμύριο ή περίπου τόσοι μετανάστες να απορροφηθούν κάθε χρόνο αλλά, δεδομένου ότι ο πληθυσμός της ΕΕ γερνάει, η εισροή των σχετικά νεαρών αλλοδαπών θα μπορούσε να είναι ένα τεράστιο περιουσιακό στοιχείο.

Και όμως, η Ευρώπη αντιμετωπίζει τρία βασανιστικά προβλήματα. Η ικανότητά της να απορροφά παραγωγικά μετανάστες περιορίζεται από την υψηλή ανεργία, την χαμηλή ανάπτυξη και τις άκαμπτες αγορές εργασίας. Η Δανία, το Ηνωμένο Βασίλειο και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν σχετικά χαμηλά εμπόδια στην πρόσληψη και την απόλυση εργαζομένων, κάτι που διευκολύνει το ανακάτεμα του εργατικού δυναμικού: Αν οι μετανάστες απολαμβάνουν ένα συγκριτικό πλεονέκτημα στις κατασκευές ή στην οδήγηση ταξί, οι ντόπιοι κλίνουν γρήγορα στις υπαλληλικές δουλειές και στην λειτουργία καταστημάτων. Ωστόσο, πολλές ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Ιταλία και η Γαλλία, στερούνται αυτής της προσαρμογής, λόγω ενός πλήθους περιοριστικών εργασιακών κανόνων. Ως εκ τούτου, τα κράτη αυτά είναι καταδικασμένα να παλεύουν με τις απότομες αλλαγές στην σύνθεση του εργατικού δυναμικού τους. Η διστακτικότητα της Ευρώπης απέναντι στην πρόκληση του μεταναστευτικού αντικατοπτρίζει τις μεγαλύτερες οικονομικές αδυναμίες της.

Sebastian Mallaby

sourche: http://foreignaffairs.gr/articles/70512/sebastian-mallaby/kathara-ofeli-apo-tin-metanasteysi?page=show

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/2015-09-28/net-benefits

THE GLOBAL CHESSBOARD

Πέμπτη 1 Οκτωβρίου 2015

Καθαρά οφέλη από την μετανάστευση

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου